نگاهی به تاریخ ۱۵۰ ساله لاله‌زار در مستند «زمستان است»

آیین گشایش کانون فیلم خانه طهران با نمایش مستند «زمستان است» عصر روز جمعه ۴ تیر ماه در خانه طهران برگزار شد.
به گزارش امور رسانه‌ای کانون فیلم خانه طهران، این مراسم با سخنان عبدالرضا گلپایگانی (معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران)، کیهان محمدخانی (عضو هیات مدیره سازمان زیباسازی شهر تهران)، محمد حکمت (مدیر خانه طهران)، منصوره اتحادیه (تاریخ‌نگار، نویسنده، ناشر و استاد دانشگاه) و رضا درستکار (منتقد سینما) با رعایت پروتکل‌های بهداشتی عصر روز جمعه ۴ تیر ۱۴۰۰ در خانه طهران آغاز شد. محمد حکمت(مدیر خانه طهران) در ابتدای این مراسم به مهمانان و حاضران در نشست خوش‌آمد گفت و با اشاره به شرایطی که پاندمی کرونا برای برگزاری برنامه‌های فرهنگی ایجاد کرده، افزود: خوشحال هستم که امروز با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، توانستیم نخستین چراغ این راه فرهنگی را روشن کنیم. عبدالرضا گلپایگانی(معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران) ضمن ابراز خوشحالی از حضور در آیین گشایش کانون فیلم عنوان کرد: شهر تهران یا پایتخت ایران، گلستانی از شهرها و محله‌های مختلف است که هرکدام رنگ و بویی ویژه‌، و ریشه‌ای چند هزارساله‌ در تاریخ کشور ما دارند. اما هنوز ما اطلاعات کمی درباره تهران داریم کدام‌یک از ما می‌داند تهران چند چنار ۴۰۰ ساله دارد؟ امروز چه کسی از وضعیت قنات‌های تهران خبر دارد و می‌داند که طولانی‌ترین قنات تهران در کجا واقع‌شده است؟ کدام‌یک از ما می‌دانیم که جاده ابریشم از کدام منطقه شهرری می‌گذشته است؟ او ادامه داد: هویت یک شهر را فقط مجموعه خیابان‌ها و ساختمان‌هایش نمی‌سازد. شهر، مجموعه پیچیده درهمی است که در بستر ارزش‌های مختلف تاریخی، زیست‌محیطی و... شکل می‌گیرد که ما باید پیوندمان را با این ارزش‌ها حفظ کنیم. منصوره اتحادیه(تاریخ‌نگار و نویسنده) هم در سخنانی کوتاه از گشایش کانون فیلم خانه طهران ابراز خوشحالی کرد و درباره نام خیابان لاله‌زار گفت: به این دلیل به این خیابان لاله‌زار گفته می‌شد که در زمان‌های قدیم اینجا باغ لاله بوده است. سپس مستند «زمستان است» به کارگردانی مهرداد زاهدیان که نگاهی به جغرافیای فرهنگی خیابان لاله‌زار دارد به نمایش درآمد و پس از ان با حضور کارگردان، جواد طوسی(منتقد فیلم) و رضا درستکار(مجری و منتقد سینما) مورد نقد و بررسی قرار گرفت. جواد طوسی در ابتدای این نشست گفت: اینکه چنین فضایی در بطن لاله‌زار قدیم شکل‌گرفته، مایه خوشحالی است. مخصوصاً در دورانی که ما فترت را تجربه می‌کنیم، برگزاری چنین محافل نمایش فیلمی آن‌هم در چنین جغرافیایی نقطه امیدبخشی است و این نشان می‌دهد هنوز افرادی هستند که به گسترش فرهنگ اهمیت می‌دهند و می‌خواهند آن را تعمیم دهند.او ادامه داد: امیدوارم ما از همین پاتوق‌های محدود به حضورهای بیشتر برسیم و نمایش فیلم و مباحثات زیبایی‌شناسانه در کانون فیلم خانه طهران ادامه پیدا کند و جابه‌جایی دولتمردان تغییری در آن ایجاد نکند. چون باید سعی کنیم به هر بهانه‌ای دیالوگ را برقرار کنیم. طوسی درباره فیلم «زمستان است» گفت: فیلم آقای زاهدیان فرصتی فراهم کرد تا به فیلم‌هایی که نگاه پرتره‌ای خودشان را به یک پدیده جغرافیایی و شهری محدود می‌کنند، بپردازیم. ما فیلم‌های خوب در این زمینه کم داریم. فیلم‌هایی که از نظر جغرافیایی و مناسبات فرهنگی به خیابان‌های تاریخی شهر تهران بپردازند. او عنوان کرد: فیلم «زمستان است» سعی می‌کند تنوع را به صورت‌های مختلف تجویز و توصیه کند و در استفاده از فیلم‌های آرشیوی، راه انفعالی نرود. اما نکته‌ای که به نظر من نقطه‌ضعف فیلم است، این است که گاهی فیلم از مسیر خودش خارج می‌شود؛ مثلا پرداختن به تطبیق خیابان استقلال ترکیه و لاله‌زار. گاهی هم استفاده از تصاویر آرشیوی بیشت از حد معمول می‌شود. از طرف دیگر ما با موضوعی سروکار داریم که از هر طرف که به آن نگاه کنیم، نوستالژیک است، ولی کارگردان کمی از این مضمون دور شده است. طوسی ادامه داد: بسیاری از جزئیات خیابان لاله‌زار در مستند فراموش‌شده است. نمونه‌اش کوچه ملی که در دوره‌های مختلف تاریخی تغییراتی بسیار داشته است. اما انتخاب منوچهر انور به عنوان گوینده نریشن از اتفاقات خوب فیلم است. او احساسات روایی فیلم را به بیننده منتقل کند. زاهدیان، کارگردان این مستند در پاسخ به صحبت‌های منتقد جلسه گفت: بسیار خوشحالم که استاد طوسی با نگاه منتقدانه به فیلم من نگاه کردند. چرا که سال‌ها از ایشان آموخته‌ام. اما «زمستان است» فیلمی نوستالژیک نیست و نمی‌خواستم فیلم نوستالژیک بسازم. تم ذهنی‌ام برمی‌گردد به این‌که ما چطور دنیای مدرن را تجربه می‌کنیم و اینکه چرا دوران گذار از سنت به مدرنیته این‌قدر برای ما طولانی است و اتفاق نمی‌افتد. او ادامه داد: این مضمون ذهنی من است که کم‌وبیش در فیلم‌های قبلی که کار کرده‌ام نیز قابل‌ردیابی است. چون فکر می‌کنم این موضوعی است که همواره باید به آن توجه و علت آن را جست‌وجو کرد. علت اینکه چرا برای ما جریانی تکرار می‌شود و روبه‌جلو نمی‌رود. گاهی فکر می‌کنم این مسئله‌ای‌ست که هرکدام از ما باید برایش پاسخی پیدا کنیم. زاهدیان با بیان این‌که تم پنهان «زمستان است» درباره جوان‌مرگی است توضیح داد: در دوره‌ای میل به روشنفکری و جهان مدرن وجود داشت اما در کودتای ۲۸ مرداد این آرمان به محاق رفت. روایت «زمستان است» شبیه به کسی است که راه می‌رود و می‌بیند که کارتون‌خوابی در گوشه خیابان افتاده است. لبه آستینش را نگاه می‌کند و می‌بیند که زردوزی شده است. با او که حرف می‌زند درمی‌یابد که فرانسوی هم بلد است. درنهایت می‌فهمد که او نجیب‌زاده است. حالا این سؤال برایش به وجود می‌آید که چطور به چنین سرنوشتی دچار شده. این افسوس یا غم نیست. بلکه تعریف سرگذشتی‌ست که اتفاق افتاده است. درستکار، منتقد و مجری جلسه در تکمیل مباحث جلسه تأکید کرد: نمای نقطه نظر کارگردان را اگر این جوان‌مرگی ببینیم، زاویه دید فیلم درست است. اما بسیاری از مسائل دیگر هم هستند که در این مکان خاص جغرافیایی اتفاق افتاده‌اند. در نظر بگیرید فیلم درباره یکی از مهم‌ترین مکان‌ها و خیابان‌های تهران و شاید ایران است، خیابانی که هویت و شناسنامه ویژه خودش را دارد والا تهران و ایران که خیابان کم ندارد. نکته آن است که رویکرد فیلم در نمایش جغرافیای فرهنگی، حغرافیای اجتماعی، جغرافیای سیاسی و ... در رفت و برگشت است و آن روند منظم که در تعریف و تبیین تاریخ این خیابان انتظار داریم گاهی دچار نقص و اختلال می‌شود و تزاحم موضوع پیش می‌آید. در ادامه این نشست، منصوره اتحادیه درباره «زمستان است» گفت: به نظر من این فیلم موفق بوده است. چون لاله‌زار داستان‌هایی بسیار دارد و اگر قرار بود آقای زاهدیان به همه آن‌ها بپردازد، باید سریال می‌ساخت. یکی از مخاطبان حاضر در این نشست از زاهدیان درباره علت رفت‌وبرگشت فیلم به گذشته و زمان حال سؤال پرسید و زاهدیان در پاسخ به او توضیح داد: آن فیلم‌هایی که وقایع را پشت سر هم طبق خط سیر وقوع آن‌ها تعریف می‌کنند، مستندهایی برای اطلاع‌رسانی هستند. آنچه برای من در این فیلم مهم بوده ارتباط دراماتیک بین پدیده‌هاست. اینکه این ارتباط بتواند شما را وارد قصه‌ای کند برایم مهم بود که شما به‌عنوان تماشاگر چه چیزی از فیلم دریافت می‌کنید. رفتن به گذشته و بازگشت به زمان حال کنتراست فضا را برای مخاطب ایجاد می‌کند. طوسی درباره نکات مثبت فیلم «زمستان است» گفت: ویژگی بارز این فیلم برخلاف فیلم‌هایی مثل «تهران انار ندارد» این است که به شکل عامدانه از نگاه ویترینی و ژورنالیستی فاصله گرفته است. زبان بصری و فیلم‌نامه از متریال‌ها استفاده درستی داشته‌اند. گروه سازنده به‌خوبی توانسته‌اند از منابع آرشیوی استفاده درست کنند و به لحاظ فرم و زیباشناسی، آن را به‌درستی به کار بگیرند. در انتهای این نخستین جلسه کانون فیلم خانه طهران، توسط مدیریت از کارگردان و منتقد نشست تقدیر شد.