اقتباس یا دراماتورژی کارآمد

در نشست نقد و بررسی نمایش «زندانی خیابان نواب» کار هوشمند هنرکار، رضا آشفته این اقتباس را نوعی دراماتورژی ارزیابی کرد که می تواند با مخاطب ایرانی ارتباط بهتری بگیرد اما شهرام خرازی ها لزومی ندانست که از متن نیل سایمون به دلیل نزدیک بودنش با شرایط اجتماعی ما اقتباسی صورت بگیرد و همچنین این اقتباس را مترادف با دراماتورژی در نظر نگرفت.
در تازه‌ترین نشست کانون ملی منتقدان تئاتر ایران، نشست نقد و بررسی این نمایش با حضور رضا آشفته و شهرام خرازی‌ها، هوشمند هنرکار (کارگردان) و مهدی وثوقی و آزیتا نوری وفا (بازیگران نمایش) در تالار خانه موزۀ استاد انتظامی برگزار شد.
رضا آشفته، منتقد نمایش «زندانی خیابان نواب» را در آغاز نشست به نوعی یک کمدی دانست که به دلیل تلخکامی های وارد بر شخصیت هایش روال عادی شدن رو به زوال خواهد بود و ما را دچار طنز تلخی می کند که در نهایت باعث رنجش تراژیک خواهد شد و این اثر با آنکه برآمده از تلخکامی مردمان آمریکا به قلم نیل سایمون نمایشنامه نویس است، در اقتباس هوشمند هنرکار توانسته با واقعیت های امروز ما در تهران منطبق شود و شاید بشود به دلیل همین تغییرات اساسی در متن نیل سایمون آن را به نوعی یک دراماتورژی نیز در نظر گرفت، به هر تقدیر گذر از زمان پنجاه ساله متن نیل سایمون تا روزگار فعلی و همچنین جغرافیای دو کشور و زبان حال مردم طبقه متوسط رو به پایینِ شهر تهران دلایل آشکاری برای تغییرات عمده در این متن می تواند باشد.
رضا آشفته، نویسنده با اشاره به اینکه «زندانی خیابان نواب» یک اثر کمدی تراژیک است که روح زمانه خود را منتقل می‌کند، درباره ایرانیزه کردن متن نیل سایمون از هوشمند هنرکار سئوال کرد و کارگردان «زندانی خیابان نواب» در این زمینه پاسخ داد:« نیل سایمون نویسنده برجسته و بزرگی است که در این سال‌ها کارهای او زیاد روی صحنه رفته است، اما با تمام احترامی که برای او قائل هستم نویسنده محبوب من نیست. من از سال‌ها قبل متن «زندانی خیابان دوم» سایمون را خوانده بودم و تصمیم گرفتم آن را ایرانیزه کنم و در نهایت به «زندانی خیابان نواب» رسیدم.»
شهرام خرازی ها، منتقد ضمن آنکه نیل سایمون را به دلیل همان کمدی های عامه پسندش نویسنده مورد علاقه اش ندانست، در ابتدای سخنانش با توجه به نزدیکی هر دو موقعیت آدمهای نیل سایمون با مردمان این روزگار ما چندان هم مناسب ندید که چنین اقتباسی باید صورت می گرفت و همان متن خارجی به راحتی و بدون تغیر نام اشخاص و مکان ها می توانست در تهران همچنان همان تاثیرات لازم را القا کند و در ضمن تغییر در حد نام ها نمی تواند نوعی دراماتورژی تلقی شود.
هوشمند هنرکار هم با توجه به لحاظ کردن جزییات فرهنگی در بستر زبان اشخاص و این گونه ریزه کاری هایی که باعث اختلاف سلیقه در پردازش آدمها شده است متن اقتباسی اش از متن اصلی سایمون را کاملا دور کرده و این ژرفای خاص باعث شده که به نوعی یک دراماتورژی متن را برای مخاطب ما معنادارتر گرداند.
خرازی‌ها در ادامه سخنان هنرکار بر این نکته تاکید کرد که متن بازنویسی شده قابلیت تحلیل بسیار دارد و می‌تواند از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار بگیرد و این اجرا را می شود از منظر اجتماعی، اقتصادی، روان شناسی و حتی فرهنگی مورد نقد و تحلیل قرار داد.
رضا آشفته امتیاز عمده کار را اکنون بودن کار دانست اینکه در لحظه بشود مابه ازاهایش را در اجتماع یافت و این تفاوت عمده تئاتر با دیگر مدیوم های نمایشی است که در مقابل دیدگان تماشاگر این عینیت ها را به بازی می گیرد و تبدیل به باوری درست و کارآمد می گرداند. او ادامه داد:« نکته‌ای که درباره کار آقای هنرکار باید گفت این است که اثر را مال خودش کرده و چالشی را مطرح می‌کند که اتفاقا جای آن در همین تئاتر است. نکته بعدی اینکه تئاتر او به روز است و اتفاقاتی که در این نمایش می‌بینی گویی همین امروز در خیابان‌ها جاری است. از این زاویه می‌توان گفت اقتباسی که او انجام داده اقتباسی درست و یک دراماتورژی کارآمد است. یک بخش مهم در تئاتر رسیدن به سادگی است تا مخاطب بتواند در میان همه پیچیدگی‌ها ارتباط درستی با اثر برقرار کند و این سادگی که رسیدن به آن سخت هم هست در این تئاتر آن سادگی دلنشین اتفاق افتاده است.»
خرازی‌ها با توجه به ایرانی شدن کار انتظار داشت که موسیقی آغازین هم ایرانی باشد و هنرکار هم اشاره کرد که اتفاقا برای این کار آهنگساز را موظف کرده است که برای لحظه به لحظه اش موسیقی بسازد و از موسیقی های ایرانی نیز الهام گرفته شده است. خرازی ها با توجه به اینکه موسیقی نمایش به گفته هنرکار بعد از چند بار اتوود زدن به دست آمده است، از آن به عنوان یکی از بخش‌های قابل توجه نمایش نام برد.
مهدی وثوقی بازیگر نمایش در ادامه درباره رسیدن به نقش ناصر گفت: «رسیدن به این نقش برای من خیلی سخت نبود چون همانند این شخصیت را اطراف خود بسیار زیاد می‌بینیم و به هر حال شرایط روحی و روانی که شخصیت می‌گذراند برای من کاملا قابل درک بود.»
خرازی‌ها با اشاره به بازی وثوقی گفت: «در جریان بازی نقش ناصر تمرکز بسیار زیادی داشتید و یکپارچگی و یکدستی به طور کامل در کار دیده می‌شد و حتی یک لحظه از نقش فاصله نگرفتید.» او همچنین تاکید کرد که متن نیل سایمون هم طوری نوشته شده که خیلی کمک می کند بازیگران به راحتی نقش ها را درک کنند و در روال بازی ها متن راهنمای خوبی است. همچنین بازی آزیتا نوری وفا و مهدی وثوقی ایفاگران دو نقش اصلی را خیلی بهتر از بازی هوشمند هنرکار دانست که هنوز جای دارد این بازیگر متناسب با نقش و هم تراز با دو نقش اصلی باشد. مهدی وثوقی هم در پاسخ به این مساله گفت که نقش آقای هنرکار برای یک بازیگر دیگر بود که بنابر ملاحظاتی ایشان جایگزین این بازیگر شده اند. 
آزیتا نوری‌وفا دیگر بازیگر نمایش نیز درباره کار خود گفت: «همانطور که آقای وثوقی گفتند چون این نقش برآمده از جامعه است رسیدن به آن دشوار نبود. ما به ازای آن را در جامعه می‌بینیم و شاید خودمان زمانی در آن موقعیت قرار گرفته باشیم.»
آشفته نیز با اشاره به بازی‌های بازیگران تاکید کرد این بازی‌ها بسیار درست و دقیق چیده شده‌اند و گفت:« درک حرکت سینوسی نقش کار راحتی نیست که خوشبختانه بازیگران نمایش به خوبی آن را درک کرده‌اند و به نمایش می‌گذارند.»
این منتقد همچنین درباره پرسش و نظر یکی از حضار که حس کرده بود در جاهایی صدای بازیگران اغراق شده است و یا عصبانیت آنها گوش آزار می شده است، تاکید کرد که در تئاتر بیان بدنی که درواقع کمک گرفتن بازی های بدنی است و بی کلام و بی صدا شدن را به وارد جریان بازی می کند، این مدل بازی می تواند جایگزین خوبی برای این موارد باشد اما گاهی نیز حسی شدن بازی ها یا غالب شدن احساسات به ویژه عصبانیت ها در سالن های کوچکتر که رودررو با تماشاگران و از فاصله نزدیک با آنان هست باعث القای صداهای آزار دهنده خواهد شد که باید بازیگران خود را در این لحظات مهار کنند و این مهم نیز نیازمند تمرین های پیش از اجراست.
درعین حال مهدی وثوقی تاکید کرد که ما هر شب برای این موارد در طول تمرین ها و اجرای آن در این سه باری که در سه سال اخیر پیش آمده است همواره از سوی هوشمند هنرکار مهار شده ایم و خوشحالیم که او همچنان روال بازی ها را هر شب یادداشت می کند و جلوی چنین اغراق هایی را هم می گیرد. 
نمایش «زندانی خیابان نواب» که براساس متن «زندانی خیابان دوم» نوشته نیل سایمون از سوی هنرکار بازنویسی شده است این روزها در تالار خانه موزه استاد انتظامی در قیطریه هر شب ساعت ۱۹.۳۰ در خانه موزه انتظامی روی صحنه می‌رود.