«روایت بی‌جان»
منتشر شده در هنرنت

در سالهای اخیر فضای سینمای ایران با سبک­ داستان پردازی و فیلم سازی روبرو بوده است که وجه بارز آن، ارائه روایتی واقع گرایانه و گاه با رویکردی پست مدرن و چندصدایی است. در این نوع سبک فیلمسازی، شخصیت پردازی ها از سویی مبهم و از سوی دیگر واقعی است و در عین روایتِ جریان روتین و قابل لمس زندگی، غافلگیری های متعدد در بطن آن، مخاطب را دچار شوک های متعدد می کند. از دیگر ویژگی های مهم این سبک، پایان بندی های خاص از جمله باز بودن پایان آن است، گویی از ابتدایِ داستان، ذهن مخاطب با دریافت انواع محرک ها و مضامین مختلف به گونه ای هدایت می شود که وجود پایان باز و گاه غمگین به همراه کشف حقیقت، تنها راه خلاصی وی از این آشفتگی و فشارهای ذهنی می شود. در اکثر فیلم های متعلق به این سبک مخاطب به عنوان قضاوت کننده، خود پایان داستان را روایت خواهد کرد. از جمله مضامین مهم در این آثار می توان به موضوعاتی نظیر خیانت، دروغ، پنهان کاری، قضاوت، غیرت و از این دست مفاهیم اشاره کرد. آثار فیلمسازانی نظیر فرهادی، کاهانی، بنی اعتماد و … در این نوع سبک فیلمسازی جای دارند. تلاش های بسیاری برای فیلم سازی در این سبک شده است که همه به یک اندازه موفقیت آمیز نبوده اند.

«جان دار» از جمله آثاری است که بر اساس چنین سبک فیلمسازی ساخته شده و به عنوان اولین ساخته ی دو کارگردان جوان، اثری قابل توجه است. برخی ... دیدن ادامه ›› عناصر سبک فیلم سازی فرهادی در این فیلم دیده می شود. فیلم با تیتراژ ابتدایی و اولین صحنه که مجلس عروسی را نشان می دهد آغاز شده و به سرعت در صحنه های ابتدایی اتفاق ناگوار را به مخاطب عرضه میکند ولی در ادامه به تدریج وی را با شخصیت ها، ارتباطات و پیچیدگی های مناسبات میان آنها آشنا می کند.

ضرب آهنگ روایتگری فیلم، آرام است. در نقطه ای که اولین و مهم ترین ضربه داستان که فاجعه ای ناگهانی ست، اندازه شوک وارد شده و فاجعه بار بودن آن به اندازه ای نیست که مخاطب را دچار تشویش کند. با گذشت زمان لایه های میانی و پنهانِ داستان و نسبت پرسوناژها و ویژگی های آنها به تدریج آشکار شده و اتفاقات و گره های بعدی داستان به ترتیب و آرام در مقابل مخاطب قرار می گیرد. به همین خاطر نقطه قوت جان دار، میتواند ریتم فیلمنامه ی آن باشد که با فرمی آرام و سکانس های کوتاه بیننده را با خود همراه می کند اما در پرداختن به شخصیت ها ناتوان است؛ شخصیت هایی که گاه با روال واقع گرایانه فیلم در تضادند و بیشتر به نمونه ایده آل شبیه هستند تا شخصیت های واقعی.

جان دار داستان مناسبات افرادی ست که به واسطه وابستگی های عاطفی که میان آنها وجود دارد، درگیر مسائلی می شوند که روابط خانوادگی آنها را با چالش روبرو می کند. مخاطب با داستان های مختلف و متعددی روبرو می شود که از زاویه دید شخصیت های مختلف فیلم روایت می شود. افرادی که علاوه بر مشکل اصلی که متوجه همه آنهاست، هر یک به تنهایی درد و رنجی را به دوش می کشند. به طوریکه در طراحی صحنه، نوع گریم و سایر ارکان ظاهری فیلم نیز این رنج و به نوعی زشتی داستان دیده می شود. مانند بسیاری از فیلم هایی که به نمایش مسائل و آسیب های اجتماعی می پردازند و به نوعی کلیشه تبدیل شده اند.

در فیلم جان دار نیز مانند بسیاری از فیلم های سینمای ایران به مفاهیم محدود و پرتکراری نظیر غیرت، ناموس، صداقت، اخلاق، قتل و قصاص در بستری که همواره چالش میان سنت و مدرنیته و مناسبات حاکم بر آن وجود دارد، پرداخته می شود. همین تکرار در مفاهیم و محتوی، کشش داستان را کم می کند، چرا که مخاطب می تواند روال و اتفاقات بعدی فیلم را حدس بزند. شاید همین امر باعث شده تا سازندگان برای گریز از دام کلیشه و ایجاد تمایز، پایان بندی برای فیلم طراحی کنند که خارج از پیش بینی تماشاگر باشد. اما در نهایت مخاطبان با پایان بندی نامناسب، ناقصی روبرو می شوند، که در کل رضایت آنان را برای ارزیابی جان دار، به عنوان فیلمی خوب در سبک فیلم های اخیر که توصیف شد، جلب نمی کند.

فاطمه درخشان

گروه نقد هنرنت
لینک مطلب: https://www.honarnet.com/?p=6569

دیواری در برابر رویاها
منتشر شده در هنرنت به تاریخ ۲۴ آبان

نمایش آشپزخانه نوشته ی آرنولد وسکر، درامی اجتماعی ست که داستان روابط انسان ها را با خود، دیگران و محیط پیرامون روایت می کند.

آرنولد وسکر، نمایش نامه نویس انگیسی، به علت خلق داستان هایی درباره طبقه کارگر دارای شهرت است. تعلق فکری او به جریانات چپ و کمونیستی، نشان دهنده موضوع محوری نمایش آشپزخانه ... دیدن ادامه ›› است.

داستان در محیط یک رستوران، به ویژه پشت صحنه آن، یعنی آشپزخانه روایت می شود. فضایی که در آن انسان هایی عموما از طبقات پایین جامعه می کوشند تا برای افراد طبقه بالا که به رستوران مراجعه می کنند، غذا آماده کنند.

فضای آشپزخانه مانند هر محیط اجتماعی دیگر بستری ست برای جمع شدن افرادی که هدف مشترکی را دنبال می کنند، افرادی با ویژگی ها، شخصیت ها و جهان بینی های متفاوت که متعلق به یک طبقه اجتماعی هستند. اما آنچه موجب کنار هم ماندن آنها می شود، دستیابی به هدف مشترک یعنی تامین معاش است.

محیط آشپزخانه تمثیلی ست از کل جامعه ای که دچار فاصله طبقاتی میان دارا و ندار است و افرادی که در آن محیط مشغول به کار هستند، به خاطر فشارهای اقتصادی، اجتماعی و روانی که به واسطه وضعیت طبقه اجتماعی و اقتصادی شان به آنها تحمیل می شود، دچار خشم و در نتیجه طغیان علیه پایه های نظم موجود و چارچوب اجتماعی ظالمانه هستند. این خشم در روابط اجتماعی نیز پدیدار می شود، و شخصیت های داستان، علاوه بر کارفرما که وی را در مقابل خود می بینند، با سایر افراد هم طبقه خود نیز مدام در تنش و تضاد هستند. به طوریکه نوعی تقسیم بندی نیز میان خود آنها دیده می شود، آشپزی که سوپ یا سالاد تهیه می کند در جایگاه متفاوتی از آشپزی که غذاهای دریایی یا گوشتی تهیه می کند، قرار می گیرد، و این نشان دهنده نوعی تمایل در طبقه بندی در میان خود طبقات پایین بر مبنای نزدیکی و دوری از طبقه سرمایه دار نیز هست، طبقه بندی های اقتصادی، منزلتی و حتی جنسیتی.

علاوه بر پرداختن به وضعیت اقتصادی و طبقاتی شخصیت ها و نشان دادن بخشی از زندگی آنان در محیط آشپزخانه که متاثر از همین پایگاه اقتصادی و اجتماعی آنان است، با موضوعاتی در روابط اجتماعی نیز برخورد می کنیم. فضای پر تنش آشپزخانه به گونه ای تصویر می شود که آدمها به دلیل شرایط شان، حتی آنهایی که در یک موقعیت مشابه قرار دارند، دیواری به وجود آورده اند که موجب نادیده گرفتن آن دیگری و حتی خودشان می شود. در صحنه بازی رویاها، هیچکدام از شخصیت ها هیچ آرزویی فراتر از آنچه در روبه رویشان قرار دارد، ندارند. به آدم های بی رویایی تبدیل شده اند که تنها راه نجات شان را در مهاجرت و ترک کردن موقعیت جغرافیایی شان می دانند و همواره از محیط خود اظهار نارضایتی و بیرون از آنجا را فضای بهتر و ایده آل می دانند.

فضای پرتنش و آشفتگی در روابط به خوبی در میزانسن شلوغ و پربازیگر نمایش قابل مشاهده است. به کارگیری تعداد زیاد بازیگران در نمایش از نقاط قوت این اجراست، چرا که با وجود شلوغی و پرکاراکتری، نمایش هم چنان از نظم برخوردار است. اما از کل بازیگران فقط به چند شخصیت به خوبی پرداخته شده و موقعیت بقیه در حد عبور و نشان دادن شلوغی و گاه آشفتگی فضای آشپرخانه که منبعث از آشفتگی فکری شخصیت های آن است، تعیین شده است.

با این حال، به وضوح روشن است که توجه و پرداختن به جزییات نمایشی با چنین ویژگی هایی، از عهده هر کارگردانی برنیاید. اما آنچه این اجرا را قابل تحسین تر می کند، حضور بازیگرانی است که نام آشنا نبوده، و جوانان دانشجوی با استعداد و قریحه ای متعلق به نقاط دیگر کشور هستند ، که این امکان برایشان فراهم شده که بتوانند در تالارهای اصلی تئاتر در پایتخت کسب تجربه کنند.

فاطمه درخشان

گروه نقد هنرنت
لینک مطلب:https://www.honarnet.com/?p=6267

گریز از واقعیت

منتشر شده در هنرنت

آیا تاکنون به این موضوع توجه کرده اید که هر گاه به ماه نگاه می کنید، تصویر مشابهی از آن را می بینید؟ چه با دوربین ساده، یا با دوربین تلسکوپی و یا حتی چشم مسلح یا غیرمسلح به ماه می نگرید، همواره منظره یکسانی دیده می شود. اما نیمه تاریک ماه، آن بخشی است که ما نمی توانیم آن را ببینیم و این تصور وجود دارد که نیمه تاریکِ آن، فضایی سرد، تاریک و مبهم دارد. به همین دلیل است که برای توصیف هر وضعیت مبهم و ناشناخته، از اصطلاح نیمه تاریک ماه استفاده ... دیدن ادامه ›› می شود.

عنوان نمایش «نیمه تاریک ماه» که اقتباسی از فیلم ایتالیایی «غریبه های تمام عیار» است، به نظر می آید قصد در انتقال چنین معنایی بر اساس بخشی از واقعیت زندگی دارد. روایت نیمه تاریک ماه، به گونه ای رئال، دادگاهی را به تصویر می کشد که با اتفاقات ساده، جزئی و خنده‌دار شروع می‌شود و در ادامه به افشاگری‌های دردناک و آزاردهنده‌ می‌انجامد.

اتفاقی که در این نمایش افتاده این است که، در مشخصات آن نام نویسنده ای نوشته نشده و در توضیحات آمده که نمایش اقتباسی از یک فیلم است. با وجود معانی مختلفی که از اقتباس وجود دارد -الهام گرفتن از یک اثر، ترجمه، انطباق با شرایط فرهنگی، زمانی و مکانی و گاهی به جای دراماتورژی- انتظار می رود که ردپایی از خالق اثر یا سازندگان نمایش به چشم بخورد. شاید از دید مخاطبینی که فیلم را دیده اند، نمایش نیمه تاریک ماه، کپی کاملی از فیلم ایتالیایی آن باشد.

بر اساس نظریه های اقتباس تئاتری، مخاطب در بازنویسی یک اثر فرهنگی، برای انطباق با موقعیت حاضر ممکن است احساس آزادی یا اجبار کند. در اقتباس های تئاتری متن را می توان به هر روش و اندازه ای تغییر داد. در هم آمیختن دیالوگ ها با جملات دیگر که می تواند حتی در تمرینات توسط بازیگران کامل شود. در اقتباس ممکن است چگونگی به صحنه آوردن نمایش، معنای اثر را تغییر دهد. اما هیچکدام از این موارد در نمایش نیمه تاریک ماه به چشم نمیخورد. هر چند که مخاطب حرفه ای تئاتر، همیشه از یک نمایش و خالق آن انتظار به کارگیری خلاقیت و دوری از کپی برداری دارد، اما به نظر می آید که برحسب اینکه در چه سطحی نویسنده یا کارگردان متن اصلی را دست کاری می کند، اقتباس نیز متفاوت می شود و در این کار مخاطب تنها با یک ترجمه مواجه است و قصه یک فیلم را در صحنه تئاتر تماشا می کند. شاید بتوان گفت که برخی محدودیت ها و سانسورها در شرایط فرهنگی کنونی جامعه، خود نوعی اقتباس باشد.

اما آنچه که کلیت یک نمایش را جذاب و مهم میکند، انتقال معانی و فهم آن است تا ارائه توهم دقیقی از واقعیت. هدف تئاتر آن است که تماشاگر را در موقعیت بهتری برای فهم جهان پیرامونش قرار دهد، جهانی که از دید برشت و بارت، اجتماعی و تغییر پذیر است. مانند نسخه ایتالیایی نمایش، نمادی که بارها به آن رجوع می شود ماه گرفتگی است. شبی که کاراکترهای داستان دور هم جمع می شوند. زندگی هر کدام از آنها به قسمت روشن ماه می ماند اما در طول جریان قصه، با پرده برداشتن از رازها سایه واقعیت روی شان می افتد. آنچه که در صحنه پایانی نمایش که به درستی و دقت نیز به آن پرداخته شده و می تواند ذهن مخاطب را به خود مشغول کند این است که آیا حاضریم جراحت آگاهی از حقیقت را به جان بخریم یا ترجیح می دهیم با اطلاع از سرخوردگی هایمان، در غفلت زندگی کنیم؟ و همین امر می تواند به تنهایی نقطه قوت کار باشد.

نیمه تاریک ماه، نمایشِ پردیالوگی است که سعی دارد مخاطب را به وسیله دیالوگ ها، بر کاراکترها متمرکز سازد، بنابراین اکت های بازیگران بیش از هر المان دیگری می تواند مهم باشد، هر چند جریان قصه پرکشش است، ولی بازیِ تاثیرگذاری از برخی بازیگران ِنمایش به چشم نمی خورد و چنین انتظاری برآورده نمی شود. میزانسن نیز شامل بخش‌های تکراری میز شام، آشپزخانه و تراس است و کاراکترها بین همین چند فضا تردد می‌کنند و قصه را پیش می‌برند. استفاده از فرم ویژوئالی و پخش زنده نمایش بر روی پرده نمایش در بک گراند صحنه کار جالب و خلاقانه ای است که بنظر می آید به خاطر شرایط سالن و جایگاه تماشاگران برای پی بردن به جزئیات اکت بازیگران انجام شده است. اما شاید اگر نمایش در تالار دیگری که امکانات نور و صدایی بهتری داشت اجرا می شد، به کیفیت نمایش می افزود.

فاطمه درخشان

گروه نقدهنرنت
لینک مطلب: https://www.honarnet.com/?p=6071

روایت ساده یک قاب اجتماعی
منتشر شده در هنرنت

نمایش «سه کیلو ۲۵۰ گرم» روایتی رئال از موضوعات اجتماعی دارد که بیان کننده شخصیت های مختلفی است که همه یک اشتراک دارند و آن تعلق به طبقه پایین جامعه که با مشکلات اقتصادی و پیامدهای اجتماعی آن دست و پنجه نرم می کنند.

داستان نمایش روایتی سطحی از روابط و مناسبات اعضای خانواده ای است که به دلیل مشکلات اقتصادی با هم درگیر و دچار چالش می شوند و پرده از یکسری حقایق برداشته می شود که همه حول موضوع اصلی یعنی تنگدستی و مشکلات اقتصادی شکل گرفته است.

در واقع تلاش می شود که بسیاری از معضلات اجتماعی نظیر فقر، بیکاری، اعتیاد، قاچاق، فاصله طبقاتی و حتی جنگ و خشونت در داستان به تصویر کشیده ... دیدن ادامه ›› شود و شخصیت های مختلفی توصیف شود اما به لحاظ روانشناختی و اجتماعی، پرداخت عمیقی به چشم نمی خورد.

سه کیلو ۲۵۰ گرم، در لوکیشنی ثابت و یکنواخت به اجرا در می آید که هیچ صحنه ای تغییر نمی کند و نورپردازی در آن وجود ندارد، اما دکور ساده و استفاده از المان هایی که جذابیت های بصری آن را دو چندان نموده است بازگو کننده لحظات تلخ و شیرینی است که داستان بر آن سوار است.

با این وجود، آنچه که بیش از هر چیز موجب می شود که گاهی روایت ساده و سطحی داستان در حین اجرا از یاد برود، بازی نزدیک به واقع و خوب بازیگران به ویژه آقای محمد نادری است. استفاده از بازیگر افغان در نقش شخصیت افغانستانی و بازی قابل تحسین وی و روایت زندگی اش در کنار شخصیت های دیگر داستان از نقاط قوت این کار است چرا که این شخصیت مانند شخصیت های دیگر داستان هم در موقعیت های طنز و کمدی و هم در موقعیت های غم انگیز حضور دارد و نشانی از تمسخر و یا تضعیف ملیتی دیده نمی شود.

سادگی داستان، چند لایه نبودن آن و یا تکراری بودن موضوع به راحتی بیننده معمولی را با خود همراه کرده و او را جز همذات پنداری، شاد و غمگین شدن با شخصیت ها، وادار به اندیشه و تامل بیشتر نمی کند. مخاطب با داستانی تکراری روبرو می شود که مانند بسیاری از قصه پردازی ها دارای شروع، نقطه اوج و پایانی قابل تصور است که تنها بازی واقعی بازیگران آن را جذاب و قابل تماشا می کند.

و همین روایت خطی، ساده و تک لایه بودن داستان ممکن است که رضایت مخاطب عامه را بیش از مخاطبان غیرعامه و حرفه ای تئاتر جلب کند و بر این اساس این نمایش جزو لیست علاقه مندی های تئاتربین ها نباشد. چرا که تماشاگر حرفه ای، علاقه دارد که با روایتی چند لایه روبرو شود تا با تامل بیشتر و رمزگشایی بتواند به لایه های پنهان و زیرین آن دست یابد.

فاطمه درخشان

گروه نقد هنرنت
لینک مطلب:https://www.honarnet.com/?p=5893

«قصه عشق، پارادوکس ماندن و جدایی»

به نظر می­رسد «عشق» احساسی عمیق، علاقه ­ای لطیف و یا جاذبه­ ای شدید است. با این وجود تعریف عشق بسیار دشوار است که باید آن را از طریق آنچه عاشقانه نیست شرح داد. این حس محدودیتی در موجودات و مفاهیم ندارد و می تواند در حوزه های غیرقابل تصور ظهور کند. این حالت با حس هایی مانند هیجان، عاطفه، زیبایی دوستی، انسانیت، دلبستگی و صمیمت و … تطابق دارد. اما سوال اصلی این است که چرا انسانها عاشق می شوند؟ چرا عمر برخی عشق ها طولانی و برخی دیگر کوتاه است؟ چگونه است که رابطه ای با عشق شورانگیز آغاز و تنفری انزجارآمیز به جدایی کشیده می شود؟

نمایش «زیبایی گاهی زن است» برداشتی آزاد از داستان «شب های روشن» است که روایتگر مناسبات عاشقانه ای از چگونگی آشنایی، دلبستگی و جدایی دو شخصیت زن و مرد داستان است. شخصیت مردِ داستان ظاهرا انسانی بی عاطفه، اهل تعقل و مطالعه، اما سرخورده‌ی اجتماعی و مأیوسِ فلسفی‌ است. فردی است که معتقد است نهایت عشق جدایی ست و تلاش می کند از آن دوری کند اما به نظر می رسد که گاهی نیز در این مسیر متزلزل ... دیدن ادامه ›› می شود.

ریتم آرام داستان،طراحی صحنه ساده و تاریک که با نورپردازی سعی می شود قطعات روایت به هم وصل شود، آن را به یک روایتی کند و گاهی کسالت آور تبدیل می کند. با این حال دیالوگ های دقیق و قابل تامل که گاه تبدیل به شوخی های قابل قبولی می شود در کنار فرم نمایش و استفاده از موسیقی زنده، آواز و صدای ضبط شده بازیگران نیم دیگر نمایش را جذاب تر می کند.

از قسمتهای برجسته که پس از متن نمایش و دیالوگ ها می تواند از نقاط قوت نمایش به حساب آید، موسیقی زنده آن است. استفاده از آلات موسیقی نظیر هارپ و هنگدرام که ترکیب نوای آنها، می تواند تداعی کننده ترکیب عقل و عشق باشد، انتخاب مناسبی است. اما سوالی که مطرح می شود این است که چرا از موسیقی زنده در اجرای یک نمایش استفاده می شود و کارکرد آن چیست؟ به نظر می رسد، طراحی و اجرای موسیقی زنده در تئاتر، کمک به هماهنگی حسِ کلی در طول اجرای نمایش و انتقال آن به مخاطب می کند. در واقع گاه موسیقی می تواند به جای کلام و دیالوگ و حرکت بازیگران در انتقال مفاهیم نقش مهمی ایفا کند با این قاعده که تناسب میان اجرا و موسیقی رعایت شود. اما در نمایشِ «گاهی زیبایی زن است»، موسیقی از اجرا فراتر می رود و در بخش هایی نیز با عدم تناسب میان حس منتقل کننده موسیقی و اجرا مواجهیم تا آنجا که دنیای خلق شده توسط موسیقی جدا از دنیایی است که از دیالوگ های بازیگران متصور می شود. شاید این اتفاق بدلیل اجرای اول نمایش بوده و امید است که در اجراهای بعدی مرتفع گردد.

از سویی این نمایش تداعی کننده فیلم «شب های روشن» ساخته فرزاد موتمن که آن نیز برداشت آزادی از داستان داستایوفسکی بوده است. در هردو این روایت ها در ظاهرِ امر، گویی با نمایشی روبرو هستیم توام با لحنی سرد و ریتمی آرام که روایتگر داستان رابطه عاشقانه ی داستایوفسکی است. شخصیت های داستان، انسان های بی نام و نشان هستند که گاه از طریق دیالوگ ها می توان اندکی به گذشته، ویژگی ها و تعلقاتشان به صورت اندک پی برد. بی زمانی و بی مکانی داستان گاه با صحبت از اشخاص و یا اتفاقات اجتماعی و سیاسی جاری از بین می رود و بیننده خود را در زمان حال تصور می کند، اما همچنان روح ناآشنایی و خلا زمانی و مکانی در طول داستان حس می شود.

از سویی فضای رمانتیسیم بر نمایش غلبه می کند و از سویی فضای واقع گرایی؛ گویی جدالی میان خیال و واقعیت وجود دارد که مدام تکرار می شود. با وجود نظریه های گوناگون درباره عشق و تحلیل روانشناختی، فیزیولوژیکی، فلسفی و اجتماعی آن، به نظر می رسد روابط انسانی بویژه پدیده عشق بسیار پیچیده است. اما به عقیده استرنبرگ که دیدگاه عشق به مثابه قصه را مطرح می کند، ما انسانها گرایش داریم عاشق کسانی شویم که قصه هایشان با قصه ما یکی یا مشابه است، نقش این افراد در قصه ها مکمل نقش خود ماست. این افراد از جنبه هایی مثل خود ما هستند، اما از جنبه های دیگر بالقوه از ما متفاوتند. اگر از سر اتفاق عاشق کسی شویم که قصه ای کاملا متفاوت داشته باشد، آن وقت است که هم رابطه و هم عشقی که زیرساخت این رابطه ست، وضعیتی متزلزل پیدا کند. و این اتفاقی است که در نمایش «گاهی زیبایی زن است» به چشم می خورد و تا اندازه ای تصورات، باورها و عقاید افراد راجع به عشق را مورد سوال قرار داده و آنها را به فکر وا میدارد.

فاطمه درخشان

گروه نقد هنر
لینک مطلب: https://www.honarnet.com/?p=5767

نوشته ای بر نمایش شپش
منتشر شده در سایت هنرنت

این روزها گمان می رود، هر گروه تئاتری که از بازیگران ستاره، سلبریتی یا چهره برای نمایش استفاده نماید، از اقبال بیشتری برخوردار است؛ اما در این شرایط، اجرا بردن نمایش با بازیگرانی که نه تنها به نام و معروف نیستند بلکه تجربه اول آنها روی صحنه است، ممکن است در جذب مخاطب موفق نباشد. اما در نمایش شپش بازیگران به خوبی از پس نقش خود برآمده و توانسته اند با مخاطب ارتباط برقرار کنند. طبیعتا نمایشی که محصول کارگاه آموزشی و نتیجه تلاش بازیگرانی ست که اکثر آنان برای بار نخست در موقعیت یک بازیگر تئاتر روی صحنه می روند، قابل تحسین و تمجید است. وجود صحنه های خلاقانه از جمله اسلموشن ها و بازی های پرتحرک، نشان از کاری در سطح بالاتر از یک کارگاه آموزشی دارد. با این وجود لحظاتی از نمایش نیز وجود دارد مانند جیغ و دادها و دیالوگ های گاها سرسام آور که برای مخاطب آزاردهنده است، اما روی هم رفته چیزی از بازی خوب و پرانرژی بازیگران کم نمی کند و حاکی از این موضوع ست که آموزش بازیگران استادانه صورت ... دیدن ادامه ›› گرفته است.

با این اوصاف سوالی که مطرح می شود این است که نمایشنامه شپش از چه ساختاری برخودار است؟ وجود یک نمایشنامه با ساختاری درست از جمله مولفه های مهم در تاثیرگذاری هر نوع نمایش بر مخاطب است. نمایشنامه با ساختار درست شامل شیوه طرح مسئله، معناپردازی، توصیف یک یا چند واقعه که مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند، در کنار عوامل دیگر نظیر بازی های خوب، اکسسوری، کارگردانی و غیره می تواند موفق باشد.

به گفته کارگردان نمایشنامه برداشتی خاص از چند نمایشنامه آنتوان چخوف است، که به نظر می آید درگیر نگاه و سلیقه نویسنده شده است. هرچند که شپش مبتنی بر کمدی موقعیت و وابسته به موقعیت هاست که موفق هم بوده است، اما استفاده از شوخی های جنسی متعدد، الفاظ بد که در گذشته گاها در نمایش ها و فیلم ها موارد معدودی از آن دیده میشد، اما درحال حاضر هم فراوانی آن زیاد شده است و هم تنوع آن و در کنار آن شوخی ها و واژه های عامه پسند و غیره در دیالوگ ها و موقعیت ها از جذابیت نمایش کاسته و آن را به نمایش های عامه پسند و گیشه ای نزدیک می کند.

پس از دیدن نمایش ممکن است این سوال به ذهن مخاطب خطور کند که چه معنایی از این نمایش دریافت کرده است. و این مسئله ما را به این موضوع هدایت می کند که رسالت تئاتر چیست؟ آیا در کل تئاتر رسالتی دارد؟ آیا طرح مسئله کردن و پرداختن به آن و در کل حاوی معنا بودن، تنها متعلق به تئاتر و نمایشنامه های دراماتیک است؟ آیا تئاتر کمدی خارج از این ساختار است؟ آیا هدف تئاتر کمدی تنها سرگرم کردن مخاطب با توسل به انواع شوخی ها بدون هیچ گونه تلاش برای انتقال معنا و وادار کردن مخاطب به تامل، حتی برای زمانی اندک است؟

هر چند در شرایط امروز، از منظری اقتصادی، اقتصادفرهنگ خود از عوامل رشد، توسعه و بالندگی یک جامعه به طور کلی و فرهنگ و هنر، به طور جزئی می باشد؛ بنابراین موفقیت در گیشه نیز یکی از مولفه های مهم موفق بودن یک نمایش است. اما تئاتر به عنوان یکی از جلوه های اصلی هنر، دارای ذاتی اخلاقی و فرهنگی است. بر اساس این ضابطه، معیار موفقیت یک نمایش، در کنار همه عوامل سازنده آن، انتقال سرمایه فرهنگی هم به اجزای انسانی خود و هم به مخاطب است. مخاطبی که برای فارغ شدن از دنیای شلوغ و پرمسئله مدرن، از میان انواع سرگرمی ها و برنامه های فراغتی و تفریحی، تئاتر را برای فراغت خاطر خود برگزیده است، طبیعتا مخاطب عامه نیست و انتظاری بیش از یک نمایش تنها برای گذران وقت خود دارد. وقتی از لذت دیدن نمایش سخن به میان می آید، منظور لذت از همه اجزای ساختاری یک نمایش است، از اکسسوری، بازی ها، موسیقی، کارگردانی، سالن استاندارد و از مهم تر محتوای آن نمایش است.

به نظر می آید، نمایشی می تواند مخاطب را با خود همراه کند، چه در حین نمایش و مهم تر از آن بعد از نمایش، که بر سرمایه فرهنگی مخاطب که از جنس معرفت است بافزاید، چه با لحظه ای تفکر تا انتقال معنایی عمیق از زندگی، حتی در ژانر کمدی…

فاطمه درخشان

گروه نقد هنرنت: https://www.honarnet.com/?p=5555